باکتری هم مثل هر موجود زنده دیگری، نیاز به محیط مناسب و مخصوصی دارد که بتواند در به حیات و بقا ادامه دهد. از جمله محیط های مناسبی که باکتری می‌تواند در آن رشد و تکثیر کند، محیط کشت مناسب و مخصوص به خود آن باکتری است. محیط کشت باکتری حاوی مواد رشد دهنده و مفید برای رشد میکروبی است. اگر یک محیط کشت نیازهای رشد یک سلول باکتری را برآورده کند، آن سلول به تعداد کافی می‌تواند تکثیر شود تا امکان تجسم با چشم غیر مسلح را فراهم کند.
بسیاری از آنها حتی نمی‌توانند در هیچ محیط کشت شناخته شده ای رشد کنند. به ارگانیسم‌هایی که نمی‌توانند در محیط کشت مصنوعی رشد کنند انگل‌های اجباری می‌گویند. از جمله مثال‌های این نوع ارگانیسم‌ها، مایکوباکتریوم لپرا، ریکتزیا، کلامیدیا تراکوماتیس و ترپونما پالیدوم هستند که یک نوع انگل‌های داخل سلولی اجباری به حساب می‌آیند.
محیطهای کشت باکتری انواع مختلفی دارد و آنها را میتوان بر اساس ترکیب و درصد مواد شیمیایی موجود در آن، قوام و هدف دسته‌بندی کرد. به علاوه اینکه، لازم است اشاره شود همه میکروارگانیسم‌ها نمی‌توانند در یک نوع محیط کشت رشد کنند. همچنین نوع دیگری از باکتریها وجود دارد که نیازهای غذایی پیچیده‌ای دارند، این نوع باکتریها با عنوان باکتریهای سخت‌گیر شناخته می‌شوند. برای رشد چنین باکتری‌هایی باید مکمل‌های غذایی ویژه‌ای به محیط کشت اضافه شود. باکتری‌هایی که نیازهای تغذیه ای نسبتاً ابتدایی و ساده ای دارند، به راحتی در آزمایشگاه رشد می‌کنند، آنها به عنوان باکتریهای غیرمعمول شناخته می‌شوند.
برای تهیه محیط کشت باکتری مورد نظر خود، می‌توانید از صفحه محصولات مربوط به محیطهای کشت باکتری بازدید فرمایید. به این منظور از لینک زیر اقدام نمایید.
خرید محیط کشت
در ادامه این مقاله، می‌توانید بیشتر درمورد انواع محیطهای کشت باکتری اطلاع پیدا کنید.
اساس دسته بندی انواع محیط کشت باکتری
دسته بندی محیطهای کشت باکتری بر اساس موارد زیر انجام شده است:
بر اساس سازگاری با نوع باکتری
برخی از باکتریها باید در محیط مخصوص خود رشد کنند، اما برخی دیگر از باکتری ها هستند که قابلیت رشد در محیط های عمومی را هم دارند.
بر اساس حالت فیزیکی محیط باکتری
محیط های کشت به طور کلی به 3 نوع تقسیم می شوند:
محیط جامد، محیط نیمه جامد و محیط مایع.
محیط جامد
محیطهای کشت جامد حاوی
آگار با غلظت %2-%1.5 یا برخی از مواد جامد کننده در درجه اول بی اثر هستند. محیط جامد ساختار فیزیکی نسبتا مستحکمی دارد و به باکتریها اجازه می‌دهد به به صورت کلنی یا رگه‌ای رشد کنند.
آگار مک کانکی، آگار شکلاتی، نوترینت آگار، آگار خون و غیره نمونه‌هایی از محیط های کشت جامد هستند.
موارد استفاده از محیط کشت جامد
- برای جداسازی باکتریها از انواع مختلف نمونه
- برای تعیین خصوصیات کلنی ایزوله (مانند مورفولوژی کلنی، همولیز، تولید رنگدانه و غیره).
- برای انجام تست حساسیت ضد میکروبی با استفاده از روش انتشار دیسک کربی بائر
محیط نیمه جامد
محیط های کشت نیمه جامد با آگار با غلظت 0/5% یا کمتر تهیه می‌شوند. محیط نیمه جامد دارای قوام نرم مانند کاستارد است و برای کشت باکتریهای میکروآئروفیل یا برای تعیین تحرک باکتری مفید است. محیط تست تحرک، رسانه های انتقال استوارت و آمیز و غیره، محیطهای نیمه جامد هستند.
محیط مایع
این محیط‌ها حاوی مقادیر خاصی از مواد مغذی هستند اما اثری از عوامل ژل کننده مانند ژلاتین یا آگار نیست. رسانه‌های مایع رایج در آزمایشگاه عبارتند از: ب
راث مواد مغذی، براث گلوکز، براث تزریقی مغز و قلب (BHI)، آب پپتون قلیایی (APW)، براث تریپتیک (TSB) و براث سلنیت F. محیط مایع اهداف مختلفی مانند تکثیر بسیاری از ارگانیسم‌ها، مطالعات تخمیر و آزمایش های مختلف دیگر را دنبال می‌کنند.
موارد استفاده از محیطهای کشت مایع
- برای رشد باکتری برای آزمایش حرکت
- برای رشد باکتری برای تولید تلقیح برای آزمایش آنتی بیوگرام
- برای احیای باکتریها از کشت لیوفیلیزه یا انبار
- برای مطالعه متابولیسم، سموم و تولید آنزیم
- برای غنی سازی و/یا انتقال مواد بالینی
بر اساس کاربرد عملکردی
بر اساس کاربرد عملی آنها، 6 نوع محیط کشت استاندارد در آزمایشگاه های میکروبیولوژی وجود دارد. از قبیل: محیطهای همه منظوره (پایه)، محیطهای غنی شده، محیطهای انتخابی یا غنی کننده، محیطهای افتراقی یا شاخص، محیطهای انتقال، محیطهای بی هوازی، و محیطهای سنجش.
محیطهای همه منظوره
محیطهای پایه که به آنها محیطهای عمومی نیز می گویند، محیطهای سادهای هستند که از رشد بیشتر باکتریهای غیرمعمول حمایت می‌کنند.
پپتون واتر، براث مواد مغذی و نوترینت آگار (NA) محیطهای پایه هستند. این محیط‌ها عموماً برای جداسازی اولیه میکروارگانیسم‌ها استفاده می شوند.
محیطهای غنی شده
افزودن مواد مغذی اضافی مانند خون، سرم، زرده تخم مرغ و غیره به محیط پایه، یک محیط غنی شده را می‌سازد. محیطهای غنی شده برای رشد باکتریهای سخت گیر از نظر تغذیه ای استفاده می‌شود.
آگار خون، آگار شکلاتی، شیب سرم لوفلر و غیره، چند نمونه از محیطهای غنی شده هستند. آگار خون با افزودن ۵ تا ۱۰ درصد حجمی خون به پایه خون آگار تهیه می‌شود. آگار شکلاتی به عنوان آگار خون گرم یا آگار خون لیز شده نیز شناخته می‌شود. در تصویر زیر می‌توانید ظاهر آگار خون و آگار شکلاتی را ببینید.
محیطهای انتخابی و غنی سازی
این محیط‌ها برای مهار باکتریهای ناخواسته یا آلوده کننده و کمک به بازیابی عوامل بیماری زا از مخلوطی از باکتریها طراحی شده اند. در حالی که محیطهای انتخابی بر پایه آگار هستند، محیطهای غنی کننده مایع هستند. هر دوی این محیط‌ها به یک هدف عمل می‌کنند. هر محیط آگار می‌تواند با افزودن عوامل بازدارنده خاص که بر پاتوژن مورد نظر تأثیر نمی‌گذارد، انتخابی باشد. روش‌های مختلف برای انتخاب یک محیط شامل افزودن آنتی‌بیوتیک‌ها، رنگ‌ها، مواد شیمیایی، تغییر pH یا ترکیبی از این‌ها است.
محیطهای انتخابی
محیط انتخابی برای سرکوب رشد برخی از میکروارگانیسم‌ها و در عین حال اجازه رشد سایرین طراحی شده است. محیط انتخابی یک محیط مبتنی بر آگار (جامد) است به طوری که میتوان کلنی‌های منفرد را جدا کرد.
نمونه‌هایی از محیطهای انتخابی عبارتند از:
- تایر مارتین آگار مورد استفاده برای بهبود نایسریا گونوره حاوی آنتی بیوتیک است. وانکومایسین، کولیستین و نیستاتین.
- مانیتول نمک آگار و نمک شیر آگار مورد استفاده برای بازیابی استافیلوکوکوس اورئوس حاوی 10 درصد نمک طعام است.
- محیط تلوریت پتاسیم مورد استفاده برای بازیابیdiphtheriae حاوی 0.04% تلوریت پتاسیم است.
- MacConkey’s Agar که برای اعضای Enterobacteriaceae استفاده می‌شود، حاوی نمک صفراوی است که اکثر باکتریهای گرم مثبت را مهار می‌کند.
- Pseudosel Agar (cetrimide agar) که برای بازیابی سودوموناس آئروژینوزا استفاده می‌شود حاوی ستریمید (عامل ضد عفونی کننده) است.
- بلود آگار کریستال ویولت که برای بازیابی استافیلوکوکوس پیوژنز استفاده می‌شود حاوی 0.0002% کریستال بنفش است.
- محیط Lowenstein Jensen که برای بازیابی tuberculosis استفاده می‌شود با ترکیب مالاکیت سبز انتخابی می‌شود.
- آگار ویلسون و بلر برای بازیابی استافیلوکوکوس تیفی با افزودن رنگ سبز درخشان انتخابی می‌شود.
- محیطهای انتخابی مانند TCBS آگار برای جداسازی ویبریوکلرا از نمونه‌های مدفوع دارای pH بالا 8.5-8.6 هستند و اکثر باکتریهای دیگر را مهار می‌کنند.
نتیجه‌گیری
محیطهای کشت باکتری انواع مختلفی دارند و هر باکتری در محیط کشت مخصوص به خود رشد می‌کند. محیطهای کشت بر اساس اصول تعیین شده ای دسته بندی می‌شوند و به طور کلی شامل 6 دسته هستند. این دسته بندی شامل محیطهای همه منظوره (پایه)، محیطهای غنی شده، محیطهای انتخابی یا غنی کننده، محیطهای افتراقی یا شاخص، محیطهای انتقال، محیطهای بی هوازی، و محیطهای سنجش می‌شود. با توجه به انواع محیط کشت و باکتری، هر یک از محیطهای کشت باکتری برای اهداف به خصوصی استفاده می‌شوند.
